15 năm tin quyết nghị Trung ương 5 (Khóa 8): Môi trường văn hóa với sự suy yếu nhân cách

Hiện có nhiều cách hiểu về môi trường văn hóa, theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Dù hiểu theo cách coi môi trường văn hóa đồng nghĩa với môi trường tầng lớp hay môi trường văn hóa chỉ là một bộ phận của môi trường xã hội, thì suy cho cùng, cách hiểu nào cũng coi môi trường văn hóa có ý nghĩa quyết định ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển của xã hội, đến sự phát triển của con người và những hành vi của họ có ảnh hưởng đến những người khác... Thực trạng về đời sống văn hóa đang có sự biến đổi, đan xen giữa tốt và xấu với những yếu tố mới đang hình thành. Những nhân tố mới ấy chưa xác định rõ sẽ gây ra những tác động thế nào đến đời sống nhưng nó được quan hoài thái quá như trường hợp ham mê thần tượng âm nhạc nước ngoài trong giới trẻ, mua vé xem các chương trình ca nhạc không đích thực chất lượng nhưng giá vé lên đến 5-7 triệu đồng/cặp, thậm chí 10 triệu đồng/cặp. Sự lạt lẽo với nhiều vấn đề lớn, có ý nghĩa quan yếu đến sự hình thành tư cách, quan niệm xã hội, đạo đức... Của con người không chỉ có trong giới trẻ. Trong từng lớp xuất hiện hiện tượng (mà nhiều người gọi là "hội chứng”) nghi hoặc, nói ngược, phản đối nhiều quy định, chính sách mới ban hành của chính quyền một địa phương hoặc Nhà nước về những vấn đề quốc kế, dân sinh... Sự đảo lộn nhiều giá trị trong đời sống, nhất là đời sống văn hóa, theo thiên hướng xấu. Nhiều giá trị nhân bản cao cả của cộng đồng bị xem nhẹ. Nhiều người chạy theo khuynh hướng thực dụng chủ nghĩa, chỉ mưu cầu lợi. Cho bản thân. Sự nhạt nhẽo và mất tính tôn đối với những danh hiệu xưa nay vốn được những người làm nghề trọng như chức danh GS, nghệ sĩ quần chúng, nghệ sĩ ưu tú, các giải thưởng thường niên của các hội nghề nghiệp ở lĩnh vực văn hóa, văn nghệ v.V... Về phương tiện truyền thông, xuất bản, thiên hướng thương mại hóa đã gây ra những bất ổn trong xã hội như tình trạng đưa tin sai, bịa đặt khi đưa tin có chủ ý xấu, tin gây tác hại thụ động liên tục xuất hiện, nhiều nhà xuất bản cho ra mắt nhiều cuốn sách gây hại cho chủ quyền quốc gia, đạo đức xã hội. Về gia đình truyền thống, đang có xu hướng vận động, phá vỡ các kiểu gia đình truyền thống, thiên hướng đóng kín, ít quan tâm đến nhu cầu tình cảm của các thành viên hơn trước. Mối liên kết của các thành viên trong gia đình theo kiểu truyền thống đã rạn nứt và xu hướng liên kết của những thành viên cùng một đời (cha - mẹ; vợ - chồng) lớn hơn khác đời (bố mẹ - con cái); tội nhân gia đình phức tạp và man rợ hơn. Về con người, cũng đang có sự biến đổi lớn. Đan xen giữa những con người sống làm việc xả thân vì tổ quốc, dân tộc, vì những lý tưởng cao đẹp và thói sống vị kỷ, chỉ quan tâm đến ích lợi nhỏ hẹp của cá nhân, của người nhà hoặc có lợi ích hệ trọng đến nhau. Thuộc tính công dân, nghĩa vụ xã hội của cá nhân chủ nghĩa trước cộng đồng suy yếu rõ rệt. Nguyên tố cá nhân chủ nghĩa, hưởng thụ và sống theo những nhu cầu cá nhân chủ nghĩa càng ngày càng đậm nét hơn. Nguyên tố thực dụng và thiếu trách nhiệm công dân ngày một nhiều hơn. Đời sống văn hóa truyền thống đang chịu nhiều sức ép rất lớn của những tác động chính trị, tầng lớp, những nhân tố do quá trình mở cửa, hội nhập đem lại. Nói như nhiều nhà nghiên cứu thì cái khung văn hóa truyền thống đang bị sức ép của các quan hệ ngày nay (văn hóa và ngoài văn hóa) ép từ nhiều phía, bị dẹo dọ đi, có nguyên tố vẫn giữ được, có cái bị thay đổi, thích nghi, có cái bị đào thải, có cái mới được hình thành, hệ giá trị cũng đang điều chỉnh, sự đổi mới về văn hóa cũng đang diễn ra, nhưng chưa hình thành những cơ sở vững chắc cho một bước phát triển mới. Nói như Lê-nin thì "mọi thứ đang bị xáo trộn và mới đang được sắp xếp lại” nhưng sự sắp xếp này vẫn chưa bài bản, còn thiếu một cơ sở kiên cố cho sự phát triển. Trong tầng lớp xuất hiện hiện tượng (mà nhiều người gọi là "hội chứng”) nghi hoặc, nói ngược, phản đối nhiều quy định, chính sách mới ban hành của chính quyền một địa phương hoặc Nhà nước về những vấn đề quốc kế, dân sinh... TS. Phạm Quang Long