Đáng lẽ bài học Mỹ Sơn khiến mọi người phải thấy đó là sự mất mát
KTS Hoàng Đạo Kính - người chủ xướng công cuộc nghiên cứu và bảo tàng làng cổ Phước Tích trong nhiều năm liền - nói: Cách đây ba tuần, ông Nguyễn Sự - bí thơ TP Hội An - gọi điện cho tôi trong thể khôn cùng bức xúc như việc nhà.
Dĩ nhiên nói gì thì cũng chuyện đã rồi, người viết chỉ còn biết mong sao cơ quan hữu trách có giải pháp lục hóa bờ sông đã bêtông hóa với bộ giống cây có lựa chọn và quy cách trồng hợp lý để trước tiên là cứu vãn phần nào sự mất mát về sinh thái môi trường, sau nữa là tạo được hiệu ứng xoa dịu bớt niềm đau sinh thái nhân bản của một làng cổ đã được xếp hạng di tích cấp nhà nước.
GS phải làm gì đó, nếu không người ta công viên hóa làng Phước Tích mất! Lời báo động ấy, kèm theo diễn biến tại làng mà báo tuổi xanh nêu khiến tôi hết sức ngạc nhiên và chua xót. Vì chưng trước đó vài tháng, ở di tích Mỹ Sơn (Quảng Nam), người ta đã làm kè con suối Thẻ chảy qua các nhóm tháp mà báo chí và giới chuyên môn lên án. GS. Việc làm này làm thương tổn nặng nề di tích Mỹ Sơn vốn đã chịu quá nhiều mất mát bởi chiến tranh, tự nhiên và con người tàn phá.
Thế mà người ta đi kè hết cả bờ sông Ô Lâu. Do đó chẳng thể vì lý do này hay lý do kia mà lại can thiệp thô bạo, hay nói đúng hơn là triệt hạ những thành tố mang tính thực chất, diện mạo cấu thành bản thân cơ thể di sản làng cổ.
Vậy thì hà cớ gì lại cấp tập đầu tư xây dựng một cách thô bạo, thô thiển, biến ngôi làng có nguy cơ trở nên công viên. TS. Do đó, làng cổ Phước Tích đã bị mất đi một phần nhiều giá trị.
Chúng đã tồn tại như một sự kỳ diệu trong tình cảnh chiến tranh ác liệt.
Sao lại đi phá môi trường để chống sạt lở! Những dự án bêtông hóa kiểu Phước Tích cùng lúc vừa hủy hoại sinh thái môi trường (đánh hết sạch sành sanh cây xanh, từ nhiều cây cổ thụ tỏa bóng cải thiện môi trường đến hàng loạt cá thể của các loài cây bán ngập đã một thời nức danh là “vệ sĩ bảo vệ xóm làng”) làm xáo trộn cuộc sống của cộng đồng, vừa triệt tiêu bản sắc văn hóa xóm làng Việt (trục hết lũy tre làng, xóa đi hình ảnh cây đa bến nước) gây ra bao nhớ tiếc cho ngành văn hóa, du lịch.
Việc công viên hóa làng cổ này vô hình trung đã biến di sản kiến trúc và nếp sống thôn dã truyền thống trở nên vật trưng bày theo kiểu “làng bảo tàng”.
Thế mà chỉ sau mấy tháng, sự việc rưa rứa lại xảy ra đối với làng Phước Tích. Công trình bêtông thì ai cũng biết tuổi thọ là bao, đặc biệt bêtông vùng sông nước, dù có vững chắc bao lăm cũng chỉ tính từng chục năm.
Trong con mắt của tôi thì dòng sông Ô Lâu với bến nước, rặng tre, cây cối bao quanh là một bộ phận hữu cơ, là một trong những nguyên tố quan trọng cấu thành ngôi làng di sản Phước Tích. Hiện thời có nhẽ không thể đi phá bờ kè bêtông ấy được nữa rồi.
Trong khi đó, tuổi đời một cây xanh đã dài, tuổi đời một quần xã cây xanh lại càng dài gấp bội, nếu không bị tác động bị động của bàn tay con người hay thiên tai thì lắm khi vô biên.
Nhà giáo ưu tú ĐỖ XUÂN CẨM (nguyên giảng viên Trường ĐH Nông lâm Huế) THÁI LỘC ghi. Tôi được biết rằng bao bấy lâu con sông ấy vẫn chảy rất yên ả, rất nhẹ nhàng, không gây tác hại gì lớn, và là nơi để dân làng ra đó ngơi nghỉ, tắm mát. Và bờ kè đó trở nên sự tương phản, sự thách thức không những đối với di sản mà còn thách thức đối với thái độ xử sự đối với văn hóa, đối với di sản.
TS. Ông bảo GS là người nghiên cứu và đề xuất bảo tồn làng cổ Phước Tích. Lại nữa, làng cổ Phước Tích là di sản còn sót lại rất quý báu và hiếm hoi của không chỉ khu vực Bắc Trung bộ mà còn đối với cả đất nước Việt Nam.
Về những điều đau đớn đang diễn ra tại làng, lòng tôi muốn nói xin vĩnh biệt hình ảnh làng cổ Phước Tích mà tôi đã yêu dấu, gắn bó với nó trong gần 15 năm nay.
